Mở đầu
Một năm dương lịch đã qua, năm mới lại tới. Thời gian này ai cũng mong ngóng khoản thưởng tháng 13, thưởng KPI, hay ở nhiều nơi sẽ là cả thưởng Tết Âm lịch nữa.
Không biết năm nay được thưởng bao nhiêu tháng lương, hay bao nhiêu chai nước mắm 
Nhìn nhanh trên mặt báo thì thấy tình thình chung của thưởng tết năm nay cũng có nhiều tín hiệu tích cực:
Tuy nhiên trong bài này mình sẽ muốn nói về một số vấn đề về lương mà mình nghĩ nhiều bạn cõ lẽ chưa hiểu hết. Có những "nguyên tắc ngầm" về vấn đề lương thưởng mà nếu bạn hiểu rõ về nó, bạn sẽ dễ dàng đưa ra những lựa chọn phù hợp hơn cho mình trong lộ trình phát triển sự nghiệp của bản thân.
Lương và lựa chọn cách trả lương
Lương là gì
Định nghĩa thì nó dài ngoằng ntn, bạn có thể bỏ qua nếu nó dài quá :v
“Tiền lương là sự trả công hoặc thu nhập, bất kể tên gọi hay cách tính mà có thể biểu hiện bằng tiền mặt và được ấn định bằng thỏa thuận giữa người sử dụng lao động và người lao động hoặc bằng pháp luật quốc gia, do người sử dụng lao động phải trả cho người lao động theo một hợp đồng thuê mướn lao động, bằng viết hoặc bằng lời nói cho một công việc đã thực hiện hoặc sẽ phải thực hiện, hoặc cho những dịch vụ đã làm hay sẽ phải làm".
Túm lại ae đi làm là sẽ có lương, lương thì thường sẽ được trả hàng tháng. Một năm có 12 tháng thì chúng ta có 12 tháng lương, đơn giản là vậy. Một số công ty thì quy định rõ trong hợp đồng là có "lương tháng 13" thì sẽ là 13 tháng lương, còn các khoản khác, thường sẽ được gọi là "Thưởng".
Như vậy nói đến lương chúng ta sẽ hiểu tới khoản lương nhận hàng tháng.
Lương cao hay thu nhập cao
Lương và thu nhập có phải là một? Đương nhiên là không.
Thu nhập = Lương + Thưởng + các khoản trợ cấp/hỗ trợ/phúc lợi..
Với mục tiêu đi làm kiếm tiền, bạn sẽ chọn job có lương cao hay có thu nhập cao?
Câu hỏi có ngớ ngẩn thật. Nhưng không phải ai cũng hiểu đâu. Ví dụ mình có anh bạn A lương 40tr/tháng còn anh B chỉ 35tr/tháng. Vậy đơn giản anh A lương cao hơn anh B đúng ko? Đúng rồi, nhưng thu nhập thì chưa chắc.
Cty ông A mà chỉ trả đúng 13 tháng lương/năm không có thêm khoản thu nhập gì khác thì tổng thu nhập năm của ông A chỉ vào 13x40=520tr. Cty ông B thì lại trả 17 tháng lương (Mỗi quý thưởng 1 tháng lương và thưởng thêm tháng 13) nên tổng thu nhập của ông B là 17x35=595tr.
Vậy nên một kinh nghiệm khi các bạn tìm hiểu về một Job mới thì nên hỏi GÓI THU NHẬP hay chính là "thu nhập năm" nó sẽ bao gồm tất cả các khoản bạn có thể có trong năm chứ đừng chỉ nhìn vào lương tháng.
LƯU Ý QUAN TRỌNG: Các công ty mà thường trả nhiều tháng lương (kiểu 14-17 tháng lương/năm) thì các bạn phải cân nhắc đó là khoản lương CAM KẾT hay KHÔNG CAM KẾT. Vì các khoản lương/thưởng không cam kết phụ thuộc và kết quả kinh doanh thì bạn phải xác định có hoặc không có. Nên hãy tìm hiểu kỹ trước khi quyết định.
Cá nhân mình thích lựa chọn cty trả 13-14 tháng lương và có cam kết trong hợp đồng 
Lương Net hay Gross
Các bạn mới đi làm có khi còn chưa phân biệt được lương Net với lương Gross. Còn các bạn đi làm lâu rồi thì có khi ko biết nên chọn deal lương Net hay Gross cho có lợi hơn.
Lương Gross là lương trước thuế, tức là chưa tính các khoản GIẢM TRỪ LƯƠNG như bảo hiểm, thuế TNCN... Lương Net là lương đã trừ các khoản giảm trừ như bên trên, hay đơn giản hơn là số tiền bạn thực nhận hàng háng khi nhận lương.
Deal lương Net hay Gross lợi hơn?
Cái này còn tùy cty, nhưng nếu được thì nên deal lương Net bạn sẽ có một chút lợi hơn. Cụ thể mình lấy ví dụ bạn deal lương Net là 40tr/tháng thì theo luật lao động hiện hành, tương Gross tương ứng của bạn sẽ là 48,659,842tr, trong đó khoản giảm trừ sẽ là 8,659,842tr (với giả định bạn không có NPT). Khi deal lương Net xong thì hầu hết các cty sẽ ký hợp đồng với lương Gross tương ứng, như số trên là 48,659,842tr.
Rồi sau này bạn có thêm 1 NPT thì lương thực nhận của bạn sẽ là 40,996,667đ (tăng 996,667đ) , và 2 NPT thì thực nhận là 41,876,667đ (tăng 1,876,667đ):
Lương càng cao thì có thêm NPT bạn càng được lợi
Ví dụ lương Net 50tr, khi có thêm 1NPT sẽ thành 51,100,000đ (tăng 1,100,000đ), 2 NPT sẽ thành 52,200,000đ (tăng 2,200,000đ)
Các phúc lợi khác ngoài lương
Các phúc lợi khác ngoài lương cũng là một yếu tốt các bạn nên xem xét và lựa chọn.
- Nhiều cty cung thêm các gói bảo hiểm cho nhân viên
- Thậm chí cho người nhà nhân viên (1 hoặc nhiều người nhà)
- Các chính sách ưu đãi nội bộ (mua cổ phần/cổ phiếu, mua sản phẩm nội bộ giá ưu đãi...)
- Hỗ trợ các thiết bị làm việc (máy tính, laptop, màn hình...)
Với các bạn trẻ mới đi làm thì cái tiêu chí bảo hiểm cho người thân, thậm chí bảo hiểm cho bản thân các bạn cũng chả mấy quan tâm đâu. Nhưng tin mình đi, khi bạn có con nhỏ thì mới thấy cái đó nó giá trị như thế nào.
Trước đây cty của mình hỗ trợ BH cho 01 người thân, mình đăng ký cho con nhỏ. Mỗi lần con ốm KHÔNG HỀ PHẢI LO VIỆN PHÍ, con ốm là cho ra viện, lại toàn viện tư kiểu Hồng Ngọc, Vinmec.. vừa vắng vừa dịch vụ tốt. Nếu tự bỏ tiền túi thì chắc ko bjo dám sử dụng luôn.
OT - Vấn đề không thể không nhắc tới
Bạn có biết OT có luật rất rõ ràng?
Các bạn có thể tham khảo "quy định tại Điều 98 Bộ luật Lao động 2019" và "***Nghị quyết 17/2022/UBTVQH15 từ 01/4/202***2" về nắm rõ hơn các quy định liên quan tới làm thêm giờ. Nhưng tóm lại có một số nội dung bạn cần nhớ:
- Số giờ làm thêm trong tháng tối đa 60h, trong năm là 300h
- Tiền làm thêm giờ quy định khác nhau tùy thuộc làm ban ngày hay đêm, ngày thường hay ngày nghỉ, lễ tết
Cách tính tiền làm thêm giờ:
Lương OT = Lương thực trả (theo giờ) X (Mức ít nhất 150% hoặc 200% hoặc 300%) X (Số giờ làm thêm)
Cái này các cty làm chuẩn chỉ theo luật thì thường bạn ko cần quan tâm tới cái này lắm, còn làm bát nháo thì cần hiểu luật để khè cho chuẩn
Thực trạng OT ở một số cty
Rất nhiều cty KHÔNG TRẢ TIỀN OT, hay hiểu đơn giản họ không khuyến khích việc làm OT. Hết giờ chưa xong việc thì bạn sẽ tự làm thêm giờ và không được trả lương.
Hoặc nhiều cty sẽ có nhưng "luật rừng" riêng của họ về vấn đề OT, không phải cty làm cũng làm đúng theo luật. Chủ yếu mình thấy các cty nước ngoài (có office ở VN) thì sẽ có chính sách OT chuẩn theo luật LĐ.
Vậy nên một yếu tố quan trọng khi lựa chọn Job là cần hỏi rõ chính sách về OT của từng cty để không bị hớ nhé.
Một số quy tắc bạn nên biết về lương
Quy tắc số 1: Nhà tuyển dụng chỉ trả đủ để lao động không bỏ việc
Mình có đọc ở cuốn sách không nhớ tên có nội dung này và thấy nó rất đúng. Nó đúng như thế nào thì các bạn có thể thấy rõ ở các khu CN thường hay có các cuộc đình công thì nó là một biểu hiện rõ ràng.
Về phía cty họ sẽ theo sát "giá thị trường" cho từng vị trí cụ thể và chỉ trả vừa đủ để NLĐ ko bỏ việc. Hoặc khi NLĐ có ý định bỏ việc mà cty vẫn muốn giữ lại thì mới nghĩ tới việc tăng lương.
Cái này trong thực tế mình gặp quá quá nhiều rồi, toàn bạn bè đồng nghiệp thân thiết luôn. Chờ tăng lương mốc mồm cho tới khi quyết định nghỉ thì cty mới lại tăng lương (dù không nhiều) để giữ lại.
Quy tắc số 2: Tăng lương luôn có giới hạn định mức
Ở mỗi công ty đều có quy định rõ ràng về giới hạn tăng lương, ví dụ là 10, 20 hay 30% cho từng trường hợp.
Thông thường thì mình thấy sẽ là dưới 10%. Nên nếu bạn ôm mộng mong được tăng lương 20% thì bạn nên tỉnh dậy đi hoặc bạn phải thực sự xuất sắc, có những đóng góp đặc biệt với tổ chức thì hay đem ra nói chuyện
Tương tự, khi cty tuyển một người mới vào làm thì cũng sẽ trả không quá 30% so với thu nhập hiện tại của ứng viên trừ trường hợp đặc biệt như đang phát triển nóng cần người gấp hoặc tuyển NS xuất sắc.
Các bạn sẽ thấy mốc giới hạn khi tuyển mới sẽ cao hơn nhiều so với tăng lương cho người cũ, đó cũng là nghịch lý và là lý do vì sao trong ngành IT thì chuyển việc là cái gì đó quá phổ biến.
Quy tắc số 3: Người mới vào (trình độ + kinh nghiệm kém hơn) nhưng lương lại cao hơn
Cái này là nghịch lý nhưng đọc xong quy tắc số 2 thì các bạn cũng sẽ thấy nó hợp lý. Đơn giản là việc tăng lương định kỳ là cực kỳ khó.
Ví dụ một ông có trình độ khá, lương 20tr làm 4 năm mỗi năm tăng lương hẳn 5% thì sau 4 năm lương mới được hơn 24tr (thực tế chưa chắc đã được tăng lương hàng năm đâu ) . Tuy nhiên trong 4 năm đó thì "giá thị trường" cho vị trí + kinh nghiệm tương đương có khi nó đã lên 30tr hoặc hơn rồi. Do đó người mới ít kinh nghiệm nhưng lương cao hơn là bình thường vì giá trị thường nó vậy. Các bạn ko nên đố kỵ với những "người mới" đó, thay vào đó bạn có 2 lựa chọn:
- Tiếp tục ở lại và phấn đấu, cống hiến cho tổ chức để được tăng lương (theo quy tắc 1 nó sẽ tầm tối đa 10%/năm)
- Nhảy việc để thị trường đánh giá lại giá trị của bạn để có cơ hội tăng khoảng 30% lương (theo quy tắc 2)
Vậy bạn có đặt câu hỏi tại sao ông bên trên không nghỉ việc ra bên ngoài cho lương cao hơn? Đơn giản thì việc nghỉ việc không phải việc dễ dàng với đa số mọi người. Bạn sẽ xu hướng sợ phải thay đổi, sợ mất những cái mình đang có..
Và minh chứng cho điều này thì có đọc trong một cuốn sách (ko nhớ tên) nhưng có đoạn này rất hay mình nhớ mãi:
Đừng quên xem xét môi trường làm việc
Công ty có là ngôi nhà thứ 2 của bạn?
Mỗi ngày bạn ở cty ít nhất cũng 9-10h kể cả thời gian nghỉ trưa, tính ra còn nhiều hơn ở nhà nếu trừ thời gian ngủ
Vậy nên bạn hãy chọn cho mình công ty có môi trường thoải mái, và tốt nhất là thoải mái như ở nhà thì càng tốt. Nhiều cty cũng nhận thức được việc này và cũng hỗ trợ rất nhiều cho nhân viên như:
- Thời gian làm việc linh động
- Cung cấp các khu pantry đầy đủ tiện nghi
- Cung cấp các không gian làm việc mở tạo sự sáng tạo
- Cung cấp đồ ăn đồ uống miễn phí
Bạn có thể thông qua người quen để tìm hiểu được rõ hơn về môi trường của cty mà bạn định join.
Cơ hội học tập và thăng tiến
Môi trường làm việc có giúp bạn học thêm được nhiều kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm hay không là một yếu tố rất quan trọng. Nếu bạn làm công việc đều đều lặp đi lặp lại, không được tiếp xúc với các kỹ thuật, công nghệ mới thì bạn sẽ bị tụt hậu lại phía sau lúc nào ko hay.
Ngược lại, nếu được làm việc với các kỹ thuật, công nghệ mới thì bạn đang tự nâng cấp bản thân lên, giá trị của bạn cũng tăng lên theo thời gian.
Bản thân mình từng nghỉ cty cũ vì lý do quy trình quá chặt chẽ nên không có cơ hội để học hỏi hay sáng tạo thêm. Hãy luôn nhớ học tập là suốt đời, nếu bạn đi làm mà cảm thấy không học thêm được gì cả thì đó là lúc bạn cần thay đổi môi trường làm việc đó!
Luôn nhớ WORK-LIFE BALANCE
Work-life balance là gì?
Bạn nên nhớ đi làm kiếm tiền là để lo cho cuộc sống gia đình. "Gia đình là thứ tồn tại duy nhất, các thứ còn lại có không có không quan trọng. Nói vậy chứ không có tiền thì cũng lấy gì mà lo cho gia đình nhưng cốt lõi là làm việc phải biết cân bằng công việc với cuộc sống.
Cân bằng động của Work-Life
Tại sao lại gọi là cân bằng động, là vì nó thay đổi theo thời gian và hoàn cảnh. Khi mới đi làm mình tự thấy mình là newbie nên lăn lộn làm ngày làm đêm (cty hồi đó không có OT) mình vẫn thoải mái. Cái mình thu được là một tinh thần làm việc luôn đầy nhiệt huyết và có thêm nhiều kiến thức và kinh nghiệm.
Nhưng sau khi có gia đình thì khác, một phần mình đã có kinh nghiệm hơn để xử lý công việc ở cty được nhanh gọn nên thường xong việc là về chứ không ngồi lại muộn như trước. Một phần là mình sẽ ưu tiên dành thời gian cho gia đình, con cái hơn
Hay như câu chuyện OT, các bạn trẻ còn nhiều sức khỏe thì không ngại OT, làm đêm làm hôm cũng vì kiếm thêm thu nhập. Nhưng bạn ở một độ tuổi nhất định, sẽ thấy việc làm đêm ảnh hưởng rõ rệt tới sức khỏe ntn. Và lúc đó thu nhập từ OT không có đáng để bạn đánh đổi sức khoẻ (vì phải làm đêm) và thời gian cho gia đình nữa.
Tổng kết
Để lựa chọn một cty để làm việc thì tổng kết lại bạn cần đánh giá trên một số khía cạnh:
- Hiểu rõ về lương và thu nhập (cam kết và không cam kết)
- Phúc lợi ngoài lương (bảo hiểm, du lịch, ưu đãi nội bộ...)
- Môi trường làm việc (có OT hay không, công nghệ, cơ hội phát triển..)
Cuối cùng thì lựa chọn là của bạn, chúc bạn sẽ tìm được "bến đỗ" ưng ý để tận tâm cống hiến cho tổ chức