Chuyện là cuối năm 2021 vừa rồi mình quyết định nhảy việc sau 2 năm rưỡi làm ở công ty cũ. Chuyến đi phỏng vấn khá là thú vị, có nhiều thứ mình muốn chia sẻ cùng mọi người.

1. Báo với quản lý trước khi đi phỏng vấn

Điều này không bắt buộc nếu bạn chỉ muốn thăm dò thị trường. Nhưng nếu thực sự có ý định nghỉ việc, hãy báo với quản lý ít nhất một tháng để họ có thời gian thu xếp nhân sự thay thế và chuyển giao phần việc của bạn. Điều này cho thấy bạn là một người có trách nhiệm và uy tín.

Trong buổi phỏng vấn, một vài nhà tuyển dụng (NTD) sau khi hỏi lý do nghỉ việc ở công ty cũ, họ có thể hỏi thêm câu "Bạn đã nói chuyện với quản lý của mình chưa?". Bạn có thể trả lời theo bất kì cách nào, nhưng trung thực vẫn là tốt hơn.

Một số NTD còn có vòng ref-check (reference check). Họ sẽ liên hệ với quản lý ở công ty cũ của bạn để tìm hiểu và đánh giá về bạn. Hãy luôn giữ uy tín và tạo mối quan hệ tốt với công ty cũ, đừng để họ cảm thấy bị "phản bội" bởi vì không được báo trước.

2. Tìm kiếm công việc

Đặc thù của ngành CNTT là số lượng công việc tuyển dụng cực kì đa dạng và phong phú. Một số trang web đáng tin cậy để các bạn tra cứu có thể kể như itviec, Linkedin.

Linkedin là một nơi phù hợp để bạn tiếp thị bản thân. Mỗi tháng mình đều nhận email của 2-3 bạn HR quảng cáo cơ hội việc làm. Tất nhiên đừng để vẻ bề ngoài đánh lừa, tốt nhất hãy tìm hiểu kĩ về JD (Job Description) và xem review về công ty đó để có cái nhìn tổng quan trước khi nhận lời phỏng vấn.

Ngoài ra, các mối quan hệ quen biết cũng là một nguồn thông tin cực kì hữu ích. Nhà xã hội học Mark Granovetter trong cuốn A Study of Contacts and Careers, qua nghiên cứu cho thấy, có tới 3/4 số lượng công việc tốt đều đến từ những lời truyền miệng. Bạn sẽ ngạc nhiên khi biết rằng có nhiều công ty rất xịn nhưng chưa từng nghe tên bao giờ.

Hãy lập ra danh sách các công ty mà bạn dự định ứng tuyển với các thông tin như:

• Loại hình: Outsource, Product hay dịch vụ? Mỗi loại hình đều có ưu nhược riêng, tùy vào môi trường làm việc mà bạn đang mong muốn.
• Mô tả công việc: Đây là thông tin quan trọng nhất. Hãy tìm hiểu kĩ yêu cầu của vị trí mà bạn đang ứng tuyển: junior/middle hay senior, yêu cầu kinh nghiệm tầm bao nhiêu năm, yêu cầu kĩ năng cứng & mềm có gì...
• Quốc gia: các công ty của nước ngoài thường có ngạch lương cao hơn Việt Nam, nhưng cũng tùy trường hợp. Ngoài ra, văn hóa của quốc gia chủ quản cũng sẽ ảnh hưởng đến văn hóa của công ty đó.
• Vị trí địa lý: chi phí đi lại cũng là một yếu tố ảnh hưởng ít nhiều đến cuộc sống hàng ngày. Nếu đi lại quá xa, đôi khi bạn sẽ không có thời gian dành cho bản thân & gia đình.
• Range lương: đây không phải là thông tin bắt buộc. Tuy nhiên nó sẽ cực kì hữu ích cho vòng "trả giá" lương bổng của bạn.
• Review của cựu nhân viên: chỉ cần gõ theo cú pháp "Review công ty [tên công ty]" là có vô số thông tin để bạn tham khảo. Tuy nhiên hãy nhớ rằng các review này đều mang tính chủ quan (thậm chí là chiêu trò chơi xấu nhau giữa các đối thủ), nên bạn phải giữ cái nhìn thật khách quan nếu không muốn bỏ lỡ cơ hội tốt.

3. Ôn tập chuẩn bị

• Giải thuật: các công ty "xịn" đều có chung một yêu cầu: các bài test giải thuật, thứ mà nhiều anh em dev rất sợ. Bản thân mình cũng sợ giải thuật. Tuy nhiên, để có job xịn thì phải cố gắng thôi.

Trước khi bắt đầu phỏng vấn, mình dành 1 tháng để ôn tập lại môn Data Structure & Algorithm và môn Toán Rời Rạc hồi đại học. Nếu có giải thuật nào chưa hiểu, mình tìm trên kênh Youtube Lalitha Natraj để xem video minh họa trực quan.

Mình dành mỗi ngày 1-2 tiếng để giải các bài Top Interview Questions trên LeetCode. Phần này theo mình thấy không cần ôn nhiều, chỉ cần giải hết set Easy Collection là đã có thể đạt 70-80% điểm ở hầu hết các bài test đầu vào. Nếu muốn chắc ăn hơn thì giải tiếp một số bài trong set Medium Collection. Nhưng đừng mất thời gian cho các bài Hard - các bài test giải thuật chỉ tầm mức easy hoặc medium mà thôi.

• Fundamental knowlegde: các kiến thức cơ bản về Computer Science, Network, OS, Database, Threads... cũng sẽ được một số công ty chú trọng, các bạn nên ôn tập thêm phần này. Mặc dù nói là "cơ bản" nhưng mình thấy phần này lại rất khó, bởi không chỉ đơn giản là học vẹt trả lời, nhưng bạn phải kể lại tình huống thực tế từng trải qua.

Bạn nói rằng bạn biết database index và giải thích được rành rọt cơ chế bên dưới, nhưng liệu thực tế bạn đã từng làm index cho DB bao giờ chưa? Tốc độ xử lý cải thiện như thế nào, có đo đạt được không? Những tình huống nào thì dùng index sẽ phản tác dụng, bạn có kể ra được không? NTD sẽ dựa vào đó mà đánh giá được thực lực của bạn, bởi vì những câu hỏi như thế này phụ thuộc nhiều vào kinh nghiệm thực tế thay vì lý thuyết suông.

• Technical knowledge: ôn tập cho phần kĩ năng cứng mà bạn đang ứng tuyển: backend hay frontend, fullstack hay devops, Java hay C#, Angular hay React, AWS hay Azure... Ngoài ra, bạn cũng nên ôn tập các kiến thức về kiến trúc, thiết kế hệ thống, cách giải quyết & ứng biến với các tình huống bất ngờ. Quan trọng nhất là tư duy "Problem Solving", tư duy giải quyết vấn đề.

• Experience knowledge: đây là phần rất quan trọng nhưng ít khi được chú ý. NTD có thể đặt những câu hỏi như:

  • Kể về 1-3 con bug khó nhất mà bạn từng gặp phải. Làm sao bạn tìm ra được nguyên nhân & giải quyết chúng?
  • Kể về 1-3 task khó nhất và thách thức nhất mà bạn từng làm. Bạn tiếp cận chúng như thế nào, có hoàn thành được yêu cầu đưa ra không?
  • Kể về một sai lầm mà bạn nhớ mãi (câu hỏi này cần sự khéo léo khi trả lời)
  • Kể về thành tựu mà bạn tự hào nhất trong suốt x năm làm việc ở công ty cũ, có thể là một dự án, một giải pháp, hoặc một module code nào đó.

Những câu hỏi này là cơ hội để bạn thể hiện và ghi điểm với NTD. Những câu hỏi này tưởng chừng như quá đơn giản, nhưng nếu không có sự chuẩn bị trước, sẽ rất dễ bị lúng túng, thậm chí là không trả lời được, bởi chúng ta không thể nhớ nổi chuyện trong quá khứ. Do vậy, mỗi khi trải qua một con bug hoặc một task khó, tốt nhất nên ghi lại vào nhật kí để sau này còn nhớ mà trả lời phỏng vấn.

4. Bắt đầu apply CV & phỏng vấn

Một điều quan trọng mà bạn cần lưu ý là tính toán tổng thời gian các vòng phỏng vấn ở các công ty. Có nơi chỉ tốn 1 tuần là đã có kết quả và offer, nhưng có nơi mất đến 2-3 tuần hoặc 1 tháng. Điều ta cần làm là canh chừng sao cho thời điểm có kết quả của các công ty đều rơi vào cùng một khoảng thời gian.

Tháng 12 năm ngoái mình phỏng vấn ở tổng cộng là 4 công ty.

Công ty thứ nhất

Khía cạnh	Chi tiết
Ứng tuyển	HR nhắn tin trên Linkedin
Quốc gia	Mỹ
Quy mô tại VN	< 50
Loại hình	Product
Lĩnh vực	Digital asset management
Quy trình	- Coding challenge - HR interview - Technical interview (1 buổi với tech lead, 1 buổi với CTO) - Reference check (phần này dành cho quản lý ở cty cũ) - CTO talk (vòng deal lương)
Thời gian	1 tháng

Bài test giải thuật tương đối vừa sức, chủ yếu đánh vào phần toán học thay vì giải thuật. Vòng technical cũng không quá khó khăn. Bởi vì anh CTO là người nước ngoài nên phải nói chuyện bằng tiếng Anh 100% ở vòng technical interview (đánh giá năng lực chủ yếu) và vòng deal lương. Công ty này có phần reference check, cũng may là ở quản lý ở chỗ cũ khá thân với mình nên phần này mình được đánh giá cao.

Điểm mà mình thích:
✔️ Môi trường thân thiện, có cơ hội làm được việc trực tiếp với CTO.
✔️ Sản phẩm của công ty đã tồn tại 15 năm nhưng vẫn được nhiều khách hàng lớn trên thế giới sử dụng, một điều mơ ước của bất cứ ai làm phần mềm. Do đó codebase 15 năm tuổi này sẽ có nhiều điều hay ho để học tập, nhất là các design pattern để scalable và maintainable.
✔️ Là công ty có range lương lớn nhất trong 4 công ty mình apply. Đây cũng là công ty offer cho mình mức lương cao nhất.

Điểm mà mình không thích:
❌ Quy trình tuyển dụng quá lâu. Mặc dù đã canh timeline để apply đầu tiên nhưng đây lại là công ty cuối cùng đưa ra offer cho mình, trễ 1 tuần so với cái offer đến đầu tiên. Do vậy mất đi lợi thế trong quá trình deal lương.
❌ Cơ hội phát triển technical sau này không nhiều, nó bị giới hạn bởi techstack của product hiện tại.

Công ty thứ hai

Khía cạnh	Chi tiết
Ứng tuyển	Refer CV
Quốc gia	Nhật
Quy mô tại VN	< 200
Loại hình	Product
Lĩnh vực	Communication
Quy trình	- HR interview - Coding challenge - Technical interview (2 vòng)
Thời gian	1 tuần

Ở công ty này thì bài test đã có tính phân hóa, trải dài hầu hết các chủ đề trong giải thuật, nhưng không phải quá khó để đạt 80% số điểm. Chị HR khá dễ thương và tận tình. Vòng technical 100% bằng tiếng Anh và nhiều câu hỏi chuyên sâu nên thỉnh thoảng mình hơi lúng túng vì thiếu ý diễn đạt. Đây là công ty có offer sớm nhất cho mình.

Điểm mà mình thích:
✔️ Công ty lớn, đa quốc gia, môi trường làm việc khá xịn xò nếu so sánh với các công ty có quy mô như vậy.
✔️ Công ty có nhiều anh chị senior giỏi về công nghệ mà mình đang theo đuổi.
✔️ Là nơi gần nhất trong số các chỗ mình phỏng vấn. Đi làm ở đây thì thoải mái số một luôn.

Điểm mà mình không thích:
❌ Lúc mình hỏi về công việc cụ thể sau khi vào làm thì họ từ chối mô tả, bảo rằng phải accept offer thì mới sắp xếp được cho mình ở dự án nào. Thành ra mình hơi bị mơ hồ về công việc ở đây.

Công ty thứ ba

Khía cạnh	Chi tiết
Ứng tuyển	Apply trên Linkedin
Quốc gia	Mỹ
Quy mô tại VN	< 200
Loại hình	Product
Lĩnh vực	Đa dạng (vì nhiều product lines)
Quy trình	- HR interview - Coding challenge - Technical interview - Department talks
Thời gian	2.5 tuần

Ở công ty này bài test tương đối dễ, nhưng kết hợp thêm cả SQL và một số câu trắc nghiệm Computer Science, Network các thứ. Vòng technical interview phải gọi là "ối giồi ôi": có tổng cộng 4 round, mỗi round 1 tiếng đồng hồ, bao gồm peer coding, fundamental knowledge interview, system design interview, experience interview. Hôm đấy mình phải xin off cả buổi sáng để đi phỏng vấn, khá là đuối. Chỗ này cũng là nơi xa nhất trong số các công ty mình apply.

Điểm mà mình không thích:
❌ Platform làm bài test cực kì củ chuối. Phần tracking thời gian làm thì bị bug nên không báo hết giờ. Phần mô tả của các bài tập thì sơ sài, thiếu boundary của input. Phần bài tập SQL cũng không có option để chọn loại DB nào, bởi lời giải có sử dụng function datetime, mà cái này thì mỗi DB viết một kiểu khác nhau, thành ra mình loay hoay mãi không pass được test case bài này.
❌ Phản hồi cực chậm. Sau khi hoàn thành phần coding challenge, mãi 1 tuần sau HR mới liên hệ lại với mình, mặc dù mình gửi mail hỏi 2-3 lần. Lúc đấy mình cứ tưởng là fail rồi chứ. Chị HR bảo là tháng 12 công ty nghỉ vacation khá nhiều nên process bị delay.

Điểm mà mình thích:
✔️ Phần technical interview khá là sâu sắc, mình có thể tự đánh giá trình độ của mình đang ở mức nào so với yêu cầu của công ty.
✔️ Product lines tương đối đa dạng, đủ loại lĩnh vực để tham gia tìm hiểu.
✔️ Sau khi có offer, có một session gọi là Department Talks, nghĩa là các đơn vị sẽ thu xếp để nói chuyện với mình, đồng thời mô tả chi tiết về công việc. Mình khá thích phần này. Nó cho mình cái nhìn cụ thể về công việc cũng như hoạch định chiến lược phát triển trong tương lai.

Công ty thứ tư

Khía cạnh	Chi tiết
Ứng tuyển	Refer CV
Quốc gia	Việt Nam
Quy mô tại VN	< 80
Loại hình	Outsource
Lĩnh vực	Đa dạng
Quy trình	- Technical interview - ...
Thời gian	1 tuần

Trong thời gian chưa thấy công ty thứ ba phản hồi, mình đã có suy nghĩ rằng thôi rớt rồi, vậy là chỉ còn 2 nơi, nên mình apply thêm 1 nơi nữa để đảm bảo có đủ 3 lựa chọn. Chỗ này thì không có bài test đầu vào. Ở vòng technical interview thì anh senior manager với anh CTO khá thân thiện, mình cảm thấy rất ok.

Điểm mà mình thích:
✔️ Mặc dù làm outsource nhưng mình nhận được những review khá tốt từ bạn bè mình, rằng môi trường thân thiện, anh em trong team khá là nhiệt tình, anh CTO rất giỏi và ngồi chung phòng, nên học hỏi được nhiều thứ.
✔️ Techstack đa dạng, business trải dài đủ mọi lĩnh vực. Điểm cộng của ngành outsource.

Điểm mà mình không thích:
❌ Mình cũng không biết nữa, trước hôm chuẩn bị đến vòng 2 thì anh HR nhắn tin báo công ty đã tìm được người phù hợp hơn, nên thành ra mình bị reject giữa chừng 😅 Mình đoán là do mức lương expect hơi cao so với thị trường VN, nên họ cân nhắc tìm người khác "rẻ" hơn mình.

Một vài lưu ý cho buổi phỏng vấn

Tháng 12/2021 năm ngoái là lúc dịch Covid-19 vẫn chưa kiểm soát được, nên toàn bộ các buổi phỏng vấn của mình đều làm online qua Zoom/Google Meet.

• Chú ý đúng giờ, tuyệt đối không được quên ngày phỏng vấn (các bạn có thể đặt lịch nhắc nhở bằng Google Calendar).
• Đảm bảo đường truyền ổn định, âm thanh & hình ảnh rõ ràng.
• Trang phục phù hợp, tóc tai gọn ghẽ.
• Không tắt camera - NTD có thể tắt camera của họ, nhưng bạn thì tuyệt đối không. Việc show khuôn mặt thể hiện sự tôn trọng trong giao tiếp, tạo thiện cảm với NTD.
• Nếu phần phỏng vấn có peer coding, hãy nhớ tương tác thường xuyên với NTD để họ hiểu được cách bạn tiếp cận và giải quyết vấn đề.
• Với các bài test online, hãy hỏi trước xem bạn có được sử dụng Google để tra cứu (một số NTD cho phép bạn dùng Google) và code trên IDE của máy hay không (không phải platform test nào cũng xịn, nên việc dùng IDE mà bạn quen thuộc vẫn tốt hơn).

5. Nhận offer và deal lương

Bạn đã có offer? Xin chúc mừng!! Bạn đã được nhận vào công ty rồi. Lúc này, ứng viên sẽ chuyển từ "kèo dưới" sang "kèo trên", sở hữu một số quyền lực nhất định trong cuộc mua bán sức lao động. Tuy nhiên, trước đó hãy đảm bảo điều sau đây:

Giữ kín mức lương expect

Hãy giữ bí mật mức lương expect cho đến phút cuối của những vòng technical interview.

Đừng tiết lộ cho HR. Nếu họ dụ dỗ, hãy trả lời: "em đợi phỏng vấn xong rồi mới tiện nói ạ".

Tại sao lại như vậy?

Mức lương expect có thể là con số mà bạn dò hỏi từ bạn bè hoặc những đồng nghiệp cũ. Tiết lộ quá sớm có 2 tình huống xảy ra:

• Con số đó quá cao so với khả năng chi trả của NTD. Họ sẽ bớt hứng thú với bạn và dành ưu tiên cho những ứng viên khác. Hoặc tệ hơn là họ sẽ âm thầm tìm người mới và bất ngờ reject bạn, như mình đã bị.
• Con số đó thấp hơn nhiều so với thực lực của bạn. Một món hời cho NTD.

Do vậy, hãy đảm bảo rằng mức lương expect chỉ tiết lộ sau khi bạn đã hoàn thành xuất sắc màn phỏng vấn. Lúc này, cho dù mức expect quá cao, họ sẽ vẫn không reject bạn (vì họ biết bạn có giá trị) nhưng sẽ đề xuất một mức khác phù hợp.

Tuy nhiên, NTD luôn đưa ra mức giá có lợi cho họ, việc của bạn là lấy lại phần lợi của bạn bằng cách trả giá: nói ra mức cao hơn mà công ty khác offer cho bạn.

Bí quyết deal lương

Hãy cố gắng pass nhiều công ty và có nhiều offer nhất có thể.

Do vậy, chuyện deal lương chẳng có gì là mưu lược hay tinh vi cả. Chỉ đơn giản: hãy cố gắng trở nên thật giỏi, và thu hút càng nhiều công ty càng tốt. Lúc này bạn sẽ có nhiều sự lựa chọn.

Sau cùng, bạn sẽ phải tìm cho mình công ty mà bạn thích làm nhất.

• Nếu công ty đó trả cho bạn cao hơn tất cả, thật tuyệt vời. Không còn gì phải bận tâm nữa.
• Nếu có nơi khác trả cao hơn, hãy nghĩ đến việc "trả giá". Bắt đầu bằng việc cảm ơn buổi phỏng vấn, bày tỏ sự hứng thú và mong muốn làm việc ở nơi đây, sau đó bày tỏ sự tiếc nuối nhẹ nhàng bởi mức lương chưa thỏa mãn, và nói ra con số mà bạn mong muốn.

Bạn cần nhớ lúc này bạn đang có "quyền lực kèo trên" so với NTD. Đây là một buổi đấu giá. Bạn đang bán sức lao động của mình cho nhiều NTD. Bạn có quyền thông báo cho mọi người biết mức giá cao nhất, để họ chủ động thay đổi quyết định của mình - trả cao hơn hay giữ nguyên.

Việc này còn phụ thuộc vào khả năng giao tiếp (cách lựa lời) và độ tự tin của bạn. Sự tự tin là thứ gây áp lực lên NTD, họ sẽ tìm mọi cách để có được bạn.

Tính toán thời gian

Thông thường các offer sẽ có thời hạn tối đa 5 ngày - 1 tuần. Hãy tận dụng quãng thời gian đó, trì hoãn đưa ra quyết định, và chờ đợi các offer của những công ty khác.

Để các offer đều rơi vào cùng một thời điểm, bạn nên tính toán cẩn thận thời gian bắt đầu phỏng vấn. Kẻo không sẽ lỡ mất cơ hội deal lương tốt.

Đừng bị ảo tưởng

Có một điều mà nhiều người hay lầm tưởng: nhảy việc thì lương chỗ cũ chẳng liên quan gì chỗ mới.

Sự thật: mức lương ở công ty cũ SẼ ẢNH HƯỞNG đến mức lương mới của bạn.

Có nhiều câu chuyện "cổ tích" được kể nhau như là, anh A chị B làm ở công ty kia 4-5 năm, lương có mười mấy triệu, mà ổng/bả giỏi lắm, cái gì cũng biết. Nhảy qua chỗ mới, công ty nước ngoài, một phát lên 3000-4000 đô một tháng. Một cái kết có hậu cho những người chăm chỉ.

Fake cả!! Nói phải có sách, mách phải có chứng. Có thể cũng xảy ra một vài trường hợp như vậy, nhưng họ đều là những cá nhân xuất sắc. Nếu bạn đòi mức lương quá chênh lệch với công ty cũ (cho dù đó là mức bình quân của thị trường), bạn sẽ phải trả lời câu hỏi:

"Nếu xứng đáng với mức lương đó, nghĩa là bạn có năng lực. Vậy tại sao ở công ty cũ bạn không nhận được một mức lương đàng hoàng và tương xứng?"

Đây là một câu hỏi mà trả lời theo kiểu gì cũng rất khó thuyết phục. Đặc biệt là ở VN. Theo kinh nghiệm của mình, tại Việt Nam, NTD chỉ sẵn lòng trả tối đa gấp rưỡi hoặc gấp hai lần mức lương cũ, nghĩa là tăng 50-100%, với điều kiện bạn thật sự có năng lực.

Điều này lý giải vì sao 2 người có cùng năng lực, nhưng người nhảy việc "đều đặn" (thời gian gắn bó mỗi công ty tối thiểu 1 năm) lại có mức lương cao hơn.

Do vậy, hãy chú ý tới con số expect của bạn cho phù hợp để không bị chê là "ảo tưởng" ở màn deal lương.

Đừng chỉ tập trung vào lương - hãy cân nhắc các yếu tố khác

Nếu chỉ chăm chăm vào tiền lương, NTD sẽ đánh giá bạn là một con người cuồng vật chất, không sẵn lòng hy sinh và cống hiến cho công ty.

Ngoài lương ra thì còn các khoảng thưởng khác mà bạn có thể cân nhắc như khoảng thưởng 1 lần lúc kí hợp đồng (signing bonus), thưởng ad-hoc trong dự án, thưởng bằng cổ phần công ty...

Chế độ làm việc và các phúc lợi cũng là thứ mà ta nên cân nhắc. Lập trình viên là công việc tiêu hao chất xám, nặng nề đầu óc bậc nhất. Nếu không có thời gian cho các hoạt động khác như thể thao, giải trí, du lịch, chăm lo gia đình... thì cuộc sống rất dễ thiếu cân bằng & mất kiểm soát.

Các phúc lợi về sức khỏe, y tế, các khoảng trợ cấp ăn uống, đi lại, tập thể dục thể thao, hay thậm chí chế độ cho phép làm việc từ xa (remote) hoặc bán remote cũng là những tiêu chí cân nhắc bên cạnh tiền lương. Cho dù lương có cao đến đâu, nhưng công việc lúc nào cũng toàn áp lực, không có trợ cấp dành cho sức khỏe, thì cũng không hoàn toàn xứng đáng.

Lời kết

Công ty mà mình nhận lời không phải là công ty trả lương cao nhất, nhưng nó là công ty có sự cân đối nhất về mức độ áp lực công việc, các khoảng phúc lợi, cũng như khả năng phát triển sự nghiệp trong tương lai.

Mong rằng bài viết này sẽ hữu ích cho các bạn. Mến chúc các bạn sẽ tìm được công việc như ý.

Hẹn gặp lại trong những bài viết tiếp theo.