Ở bài trước, chúng ta đã khám phá các toán tử trong Python, những công cụ giúp chúng ta xử lý dữ liệu. Tuy nhiên, để tạo ra các chương trình thông minh và linh hoạt, chúng ta cần có khả năng điều khiển luồng (control flow) của chương trình. Điều này được thực hiện thông qua câu điều kiện (conditional statements) và vòng lặp (loops).
Trong bài viết này, chúng ta sẽ học cách sử dụng câu điều kiện và vòng lặp để điều khiển luồng run của chương trình Python.
1. Câu Điều Kiện (Conditional Statements)
Câu điều kiện cho phép chúng ta thực hiện các đoạn code khác nhau dựa trên một điều kiện nào đó. Trong Python, chúng ta sử dụng các từ khóa if, elif (else if), và else để tạo câu điều kiện.
Cú Pháp:
if dieu_kien: # Code được thực hiện nếu dieu_kien là True
elif dieu_kien_khac: # Code được thực hiện nếu dieu_kien_khac là True
else: # Code được thực hiện nếu tất cả các điều kiện trên đều False
Ví dụ:
age = 20 if age >= 18: print("Bạn là người trưởng thành.")
else: print("Bạn chưa đủ tuổi trưởng thành.")
Trong ví dụ này, chương trình sẽ kiểm tra xem giá trị của biến age có lớn hơn hoặc bằng 18 hay không. Nếu đúng, chương trình sẽ in ra "Bạn là người trưởng thành.". Ngược lại, chương trình sẽ in ra "Bạn chưa đủ tuổi trưởng thành.".
Câu Điều Kiện Lồng Nhau (Nested if Statements) Nested
Bạn có thể lồng các câu điều kiện bên trong nhau để tạo ra các logic phức tạp hơn.
Ví dụ:
score = 85 if score >= 90: grade = "A"
elif score >= 80: grade = "B"
elif score >= 70: grade = "C"
else: grade = "D" print("Điểm của bạn là:", grade)
Trong ví dụ này, chương trình sẽ kiểm tra điểm số và gán một grade tương ứng. Nếu điểm số lớn hơn hoặc bằng 90, grade là "A". Nếu điểm số lớn hơn hoặc bằng 80, grade là "B", và cứ tiếp tục như vậy.
Toán Tử Ternary (Ternary Operator)
Python cung cấp một cú pháp ngắn gọn để viết câu điều kiện đơn giản trên một dòng, gọi là toán tử ternary.
Cú pháp:
gia_tri_neu_true if dieu_kien else gia_tri_neu_false
Ví dụ:
age = 16
status = "Trưởng thành" if age >= 18 else "Chưa trưởng thành"
print(status) # Output: Chưa trưởng thành
2. Vòng Lặp (Loops)
Vòng lặp cho phép chúng ta thực hiện một đoạn code nhiều lần. Trong Python, chúng ta sử dụng hai loại vòng lặp chính: for và while.
Vòng Lặp for
Vòng lặp for được sử dụng để lặp qua một chuỗi (string), list, tuple, set, dictionary, hoặc bất kỳ đối tượng iterable nào khác.
Cú Pháp:
for bien in doi_tuong_iterable: # Code được thực hiện cho mỗi phần tử trong doi_tuong_iterable
Ví dụ:
fruits = ["apple", "banana", "cherry"] for fruit in fruits: print(fruit)
Output:
apple
banana
cherry
Trong ví dụ này, vòng lặp for sẽ lặp qua từng phần tử trong list fruits và in ra giá trị của mỗi phần tử.
Hàm range()
Hàm range() thường được sử dụng với vòng lặp for để tạo ra một dãy số.
Cú pháp:
range(start, stop, step)
start: Giá trị bắt đầu của dãy số (mặc định là 0).stop: Giá trị kết thúc của dãy số (không bao gồm giá trị này).step: Bước nhảy giữa các số trong dãy (mặc định là 1).
Ví dụ:
for i in range(5): print(i)
Output:
0
1
2
3
4
Vòng Lặp while
Vòng lặp while được sử dụng để thực hiện một đoạn code cho đến khi một điều kiện nào đó không còn đúng nữa.
Cú Pháp:
while dieu_kien: # Code được thực hiện cho đến khi dieu_kien là False
Ví dụ:
count = 0 while count < 5: print(count) count += 1
Output:
0
1
2
3
4
Trong ví dụ này, vòng lặp while sẽ tiếp tục thực hiện cho đến khi giá trị của biến count lớn hơn hoặc bằng 5.
Câu Lệnh break và continue
break: Dừng vòng lặp ngay lập tức và thoát khỏi vòng lặp.continue: Bỏ qua lần lặp hiện tại và tiếp tục với lần lặp tiếp theo.
Ví dụ:
for i in range(10): if i == 3: break # Dừng vòng lặp khi i = 3 print(i)
Output:
0
1
2
for i in range(5): if i == 2: continue # Bỏ qua lần lặp khi i = 2 print(i)
Output:
0
1
3
4
Kết luận:
Trong bài viết này, chúng ta đã học cách sử dụng câu điều kiện và vòng lặp để điều khiển luồng run của chương trình Python. Đây là những kiến thức cơ bản nhưng vô cùng quan trọng để xây dựng các chương trình phức tạp và linh hoạt.
Trong bài viết tiếp theo, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về các kiểu dữ liệu cấu trúc như list, tuple, set và dictionary trong Python.
Bạn đã thử sử dụng câu điều kiện và vòng lặp trong chương trình của mình chưa? Hãy chia sẻ với chúng tôi trong phần bình luận! Bạn có câu hỏi nào về điều khiển luồng không?